امیدبخش، ابراهیم (۱۱ مرداد ۱۳۳۲ - ۲7 آبان ۱۳۵۹)، اولین خلبان هواپیمای شکاری و تنها استاد خلبان استان کهگیلویه و بویراحمد.

زندگی‌نامه و تحصیلات نظامی: ابراهیم امیدبخش در یازدهم مرداد ۱۳۳۲، در خانواده‌ای مذهبی و متدین در روستای آب‌شیرین، واقع در بخش مرکزی شهرستان گچساران و در ۲۰۰ کیلومتری شهر یاسوج، مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد، دیده به جهان گشود. پدرش، علی، از بازاریان منطقه بود و مغازه خواربارفروشی داشت. مادرش، شوکت مانی، خانه‌دار بود. حاصل زندگی مشترک این زوج، سه پسر و چهار دختر بود که ابراهیم، دومین فرزند خانواده به شمار می‌رفت (امیدبخش). او تحصیلات ابتدایی را از سال ۱۳۳۹ ش در دبستان دهخدا در شهرستان اهواز آغاز کرد و در سال ۱۳۴۵ ش به پایان رساند. دوران متوسطه و دبیرستان را در دبیرستان ولایت، واقع در گچساران (که در آن زمان به کورش کبیر معروف بود)، ادامه داد و در سال ۱۳۵۱ ش با موفقیت فارغ‌التحصیل شد (همان‌جا). در همان سال، وارد دانشکده خلبانی ارتش شد و طی مدت کمتر از دو سال، دوره‌های مقدماتی پرواز از جمله پرواز با هواپیماهای سبک را با موفقیت پشت سر گذاشت. او هم‌زمان به یادگیری زبان انگلیسی نیز پرداخت. پس از آن، برای طی مراحل تکمیلی آموزش خلبانی به ایالات‌متحده اعزام شد و در آنجا مهارت پرواز با انواع هواپیماهای پیشرفته از جمله هواپیمای جت T-37 و جت مافوق صوت T-38 را فرا گرفت (امجدیان، ص ۲-۳).

ابراهیم در طول دوره آموزش خلبانی در آمریکا، با شایستگی و پشتکار تحسین‌برانگیز خود، عنوان خلبان برتر دوره را به دست آورد و موفق به دریافت جایزۀ ارزشمند «ساعت طلای خلبانان» که تنها به ممتازترین خلبان دوره اعطا می‌شد، گردید. او از جمله خلبانان نادری بود که دوره کامل خلبانی را در کمتر از سه سال با موفقیت به پایان رساند. در کارنامه‌ نظامی او، ۵۴ مأموریت پروازی ثبت شده است (امیدبخش). در سال ۱۳۵۴ ش، پس از این موفقیت چشمگیر، به کشور بازگشت و به‌عنوان خلبان هواپیمای شکاری F-4، در پایگاه ششم شکاری بوشهر (شهید یاسینی فعلی) مشغول به خدمت شد. هم‌زمان با حضور او در این پایگاه، تحولات انقلابی کشور در حال اوج‌گیری بود و در سال ۱۳۵۷ ش، موج اعتراضات مردمی بر ضد حکومت پهلوی، به راهپیمایی‌هایی در سطح کشور و از جمله در بوشهر کشیده شد. ابراهیم که به آرمان‌های مردم انقلابی باور داشت و از رژیم پهلوی متنفر بود، در یکی از راهپیمایی‌هایی که از داخل پایگاه آغاز شد، با شجاعت به صفوف راه‌پیمایان پیوست. این حرکت اعتراضی که با حضور جمعی از خلبانان، افسران، درجه‌داران و همافران پایگاه و خانواده‌هایشان همراه بود، خیلی زود با استقبال مردم انقلابی بوشهر نیز مواجه شد و ابعاد گسترده‌تری یافت. این اقدام سبب شد که پس از پایان راهپیمایی، جمعی از خلبانان و افسران پایگاه شکاری بوشهر توسط ساواک دستگیر شوند. بااین‌حال، دیری نپایید که با پیروزی انقلاب اسلامی، همگی از زندان آزاد شدند. به گفتۀ خلبان امینی، اگر پیروزی انقلاب حتی چند ماه به تأخیر می‌افتاد، ممکن بود برخی از این خلبانان فداکار توسط رژیم به اعدام محکوم شوند (بش).

در سال ۱۳۵۸ ش، ابراهیم برای تدریس خلبانی در تهران انتخاب شد و به تربیت نسل جدیدی از خلبانان کشور پرداخت؛ ولی با آغاز جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، او وظیفه خطیر خود را در عرصه دفاع از میهن فراموش نکرد. او بلافاصله به محل خدمت خود در پایگاه ششم شکاری بوشهر بازگشت تا به‌عنوان خلبان عملیاتی، در خطوط مقدم نبرد هوایی با دشمن بعثی حاضر شود (امجدیان، ص ۵–۷).

در ۳۱ شهریورماه ۱۳۵۹، هم‌زمان با آغاز رسمی جنگ تحمیلی، پایگاه ششم شکاری بوشهر هدف حملۀ هوایی ارتش بعث عراق قرار گرفت. باند فرودگاه و خانه‌های سازمانی پایگاه به‌شدت بمباران شدند. فرماندهان عراقی گمان می‌کردند که با از کار انداختن باند پرواز، توان عملیاتی این پایگاه برای مدتی مختل خواهد شد و هواپیماهای ایرانی قادر به انجام مأموریت نخواهند بود. آنان از این نکته غافل بودند که در این پایگاه، خلبانان زبده و مجرب و نیروهای متخصص و متعهد در بخش‌های فنی و پشتیبانی حضور دارند. تنها دو ساعت پس از حمله، خلبانان، مهندسان پرواز، نیروهای فنی و تعمیرکاران، بی‌درنگ وارد عمل شدند و توانستند هواپیماهای آسیب‌دیده را آماده پرواز کنند. بلافاصله، خلبانان ایرانی با اجرای عملیات تلافی‌جویانه، پایگاه هوایی شعبیه عراق را بمباران کرده و تعدادی از هواپیماهای دشمن را در زمین منهدم ساختند (همو، ص ۷).

شهید ابراهیم امیدبخش که از خلبانان باتجربه و ماهر پایگاه محسوب می‌شد، در همان ساعات اولیه حمله، خود را برای انجام عملیات آماده ساخت. باوجود آگاهی از خطرات و احتمال بالای شهادت، همواره اصرار داشت که در اتاقک (کابین) جلوی هواپیمای جنگنده بنشیند؛ جایگاهی که بیشترین مسئولیت هدایت و درگیری مستقیم را بر عهده داشت. به گفتۀ خلبان امینی، در همان پروازهای نخست جنگ، مانند یک استاد خلبان حرفه‌ای، با دقت و مهارت بی‌نظیر عمل می‌کرد (امینی). او در مدت‌زمانی کوتاه، ۵۴ مأموریت پروازی بسیار دشوار را با موفقیت به انجام رساند؛ مأموریت‌هایی که احتمال بازگشت از هر یک از آن‌ها تنها ۵۰ درصد بود. بااین‌حال، در کنار دیگر هم‌رزمانش، با ایثار و فداکاری تمام، دشمن بعثی را در دستیابی به اهداف پلید خود ناکام گذاشت (امجدیان، ص ۸).

پایان درخشان؛ پرواز تا بی‌نهایت: سرانجام، در پنجاه و هفتمین روز از جنگ تحمیلی، در صبحگاه ۲۷ آبان ۱۳۵۹، مأموریتی سنگین به سروان ابراهیم امیدبخش و شماری دیگر از هم‌رزمانش در پایگاه ششم شکاری بوشهر واگذار شد. او به همراه خلبان کابین عقب، ستوان‌یکم محمدتقی حسینی، برای انهدام یگان‌های زرهی و مکانیزۀ دشمن که در حال پیشروی به‌سوی مناطق مهمی چون سوسنگرد، آبادان و اهواز بودند، انتخاب شد. در این عملیات، سه فروند هواپیمای جنگنده اف-۴ (فانتوم) از پایگاه هوایی بوشهر شرکت داشتند. در طی شش نوبت پرواز، آنان موفق به انهدام مخازن سوخت و ساختمان مرکزی سازه‌های نفتی فاو شدند. همچنین چندین دستگاه کامیون حامل سوخت که در شمال گمرک صفوان از کویت به سمت بصره در حرکت بودند - جهت تأمین سوخت ادوات زرهی ارتش عراق - به همراه ستونی از نیروهای زرهی دشمن در این مسیر، هدف حمله مؤثر خلبانان ایرانی قرار گرفتند (خلبان شهید ... ، بش؛ سرلشکر خلبان ... ، بش).

در مسیر بازگشت، ابراهیم و همراهانش متوجه حضور بخش دیگری از نیروهای پیاده دشمن در اطراف سوسنگرد شدند. در این لحظه، هواپیماهای اف-۴ بار دیگر وارد عمل شدند و با حمله‌ای دقیق، ضربه سنگینی به ستون نظامی دشمن وارد کردند؛ ولی در جریان این حمله، هواپیمای شماره ۲ دسته پروازی هدف آتش پدافند زمین به هوای نیروهای بعثی قرار گرفت. در این حادثه، سروان ابراهیم امیدبخش و ستوان‌یکم محمدتقی حسینی، به مقام رفیع شهادت نائل آمدند و پیکر مطهرشان در آسمان دفاع از وطن جاویدالاثر شد (همان). کارگروه جست‌وجوی مفقودین که همواره در پی یافتن پیکرهای مطهر شهدای مفقودالاثر است، سال‌ها برای شناسایی و یافتن نشانی از این حماسه‌سازان وطن تلاش کرد. سرانجام در سال ۱۳۷۰ ش، بر اساس اسناد و مدارک موجود، شهادت خلبانان شجاع، سروان ابراهیم امیدبخش و ستوان‌یکم محمدتقی حسینی، محرز شد؛ ولی پیکرهای مطهر ایشان هنوز کشف نشده و همچنان در شمار شهدای جاویدالاثر قرار دارند (امجدیان، ص ۱۱-۱۲).

ویژگی‌های شخصیتی: ابراهیم امیدبخش، بسیاری از ویژگی‌های یک انسان وارسته و دین‌دار را در خود داشت. فردی مؤمن، بااخلاق و پایبند به آداب دینی بود. در دوران طاغوت، باوجود محدودیت‌ها و فضای خفقان، یک جلد قرآن به همراه تفسیر تهیه کرده بود و به قرائت و تدبر در آیات الهی می‌پرداخت. در سحرهای ماه مبارک رمضان، همراه با پدر و مادر بیدار می‌شد و حال‌وهوای بندگی را در خانه زنده می‌کرد. پیش از پیروزی انقلاب، در شرایطی که رژیم پهلوی با فریضه امربه‌معروف و نهی از منکر مخالف بود و حتی اجازه درج این مباحث را در رساله‌ها نمی‌داد، ابراهیم با جدیت به انجام این وظیفه الهی پایبند بود. در همان سال‌ها که بی‌حجابی و بی‌تفاوتی به ارزش‌های دینی در جامعه رواج داشت، با غیرت دینی خود به خواهرانش توصیه می‌کرد که باحجاب در جامعه حضور یابند و حیا و عفاف را رعایت کنند (امیدبخش).

در واپسین مرخصی‌اش، زمانی که هنوز ساکش را باز نکرده بود، هنگام برگشت، خواهرش با تعجب پرسید: «هنوز نیامده، داری برمی‌گردی؟» و او با آرامش و یقین پاسخ داد: «جنگ تازه شروع شده، باید زودتر به پایگاه برگردم» (همان‌جا). در محرم سال ۱۳۵۹ ش، با نزدیک شدن به تاسوعا و عاشورا، خانواده با او تماس گرفتند و خواستند برای مرخصی به خانه بازگردد تا این ایام را در کنار آن‌ها باشد؛ ولی ابراهیم نپذیرفت و گفت: «مأموریت دارم و امکان بازگشت برایم نیست.» و چه زیبا که در روز تاسوعای حسینی به فیض عظیم شهادت نائل آمد. مادرش که علاقه عمیقی به فرزندش داشت، با شنیدن خبر شهادت ابراهیم، چون حضرت زینب (س) صبورانه ایستادگی کرد و گفت: «ابراهیم هدیه خداوند بود. او را به خدا بخشیدم. فرزندم در راه امام حسین (ع) فدا شد. امیدوارم خداوند این هدیه ناقابل را از من قبول کند و فرزندم در آخرت، شفیعم باشد» (همان‌جا).

ابراهیم امیدبخش در نوع‌دوستی و اخلاق انسانی، ویژگی‌های برجسته و منحصربه‌فردی داشت. وجودش آکنده از عشق به همنوعان و سرشار از احساس مسئولیت اجتماعی بود. هرگاه در جایی ظلمی می‌دید، هرگز سکوت نمی‌کرد و بی‌تفاوت نمی‌ماند. در یکی از مأموریت‌ها، پس از پایان پرواز، به همراه همکارانش برای صرف غذا به غذاخوری‌ای رفته بودند. در آنجا مشاهده کرد که یکی از افسران بلندپایه ارتش شاهنشاهی، به شکلی تحقیرآمیز و زورگویانه با سرباز زیردست خود رفتار می‌کند. این صحنه ابراهیم را سخت آزرده‌خاطر کرد. با دلسوزی و حس عدالت‌خواهی، از سرباز دفاع کرد و بدون توجه به مقام آن افسر، با شجاعت و صراحت، او را موردانتقاد قرار داد (همان‌جا). او نسبت به‌تمامی اعضای خانواده‌اش احساس مسئولیت داشت و هرگاه مشکلی برای هر یک از آن‌ها پیش می‌آمد، خود را موظف می‌دانست که برای حل آن پیش‌قدم شود. همچنین علاقه فراوانی به مطالعه کتاب‌های دینی، تاریخی و ادبی داشت. باوجوداینکه تخصص اصلی‌اش در زمینه خلبانی بود، همواره تلاش می‌کرد در حوزه‌های مختلف مطالعه داشته باشد تا آگاهی و دانش خود را افزایش دهد (همان‌جا).

پس از شهادت: در تاریخ ۲۰ بهمن‌ماه ۱۳۹۵، فرودگاه نفت گچساران با حضور جمعی از تیزپروازان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به نام شهید جاویدالاثر «امیر سرلشکر خلبان ابراهیم امیدبخش» نام‌گذاری شد. به همین مناسبت و به‌منظور گرامیداشت یاد و نام این دلاور عرصه نبردهای هوایی دفاع مقدس، فرمانداری، شهرداری، بنیاد شهید و امور ایثارگران شهرستان شهیدپرور گچساران، مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، در تعامل و همکاری سازنده، اقدام به طراحی و ساخت یادمانی در زادگاه این شهید والامقام کردند (امجدیان، ص ۱۱-۱۲؛ نیروی هوایی، بش).

دربارۀ زندگی این شهید، کتابی با عنوان «زندگی‌نامه خلبان شهید امیر سرلشکر ابراهیم امیدبخش» به قلم علیرضا امجدیان و علیرضا سماواتی تألیف شده است. این اثر مصور، با زبانی ساده و روان، به روایت زندگی، خاطرات و مجاهدت‌های شهید می‌پردازد. همچنین، فیلم مستند داستانی «ساعت طلا» نیز که روایتی از زندگی شهید جاویدنام سرلشکر خلبان ابراهیم امیدبخش است، به نویسندگی و کارگردانی سید علی محمدی، از فعالان فرهنگی و هنری شهرستان گچساران، با دریافت مجوز رسمی از اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، در دست تولید قرار دارد («فیلم زندگی ... »، بش).

مآخذ: امجدیان، علیرضا، سماواتی، علیرضا، زندگی‌نامه امیر سرلشکر خلبان ابراهیم امیدبخش، تهران: پشتیبان، ۱۳۹۶ ش؛ امیدبخش، رباب، (خواهر شهید)، سمیه محمدی، مردادماه ۱۴۰۰؛ امینی، فضل‌الله، (خلبان هم‌رزم)، سمیه محمدی، مردادماه ۱۴۰۰؛ «خلبان شهید گچسارانی که برنده جایزه ساعت طلای آمریکا شد» (بارگذاری: ۲۰ شهریور ۱۳۹۹)، خبرگزاری شبستان، <shabestan.news>، (دسترسی: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴)؛ «سرلشکر خلبان شهید ابراهیم امیدبخش عقاب تیزپرواز جنوب» (بارگذاری: ۷ آذر ۱۴۰۳)، نوید شاهد پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگ ایثار و شهادت، <khuzestan.navideshahed.com>، (دسترسی: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴)؛ «فیلم زندگی سرلشکر خلبان شهید ابراهیم امیدبخش مجوز گرفت» (بارگذاری: ۱۷ خرداد ۱۴۰۳)، خبرگزاری شبستان، <shabestan.news>، (دسترسی: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴)؛ نیروی هوایی، شهید والامقام سرلشکر خلبان ابراهیم امیدبخش، سند مورخ ۰۳/04/1394، شم بازیابی ۳۰-169-23 س، موجود در بایگانی مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نهاجا.